GUIN AAGHAT AN NGATANAN NGA MAY MGA KA-APOYAN PA NGA PUWEDE PAKI-ANHAN HAN MGA HITABO HA VILLA HAN IRA KAPANAHUNAN SUGAD MAN HAN MGA ESTORYA HAN IRA MGA KAG-ANAK NGA IG-ESTORYA HA ATON NGA MGA VILLAHANON PINA-AGI HA FACEBOOK GROUP NGA “DEKADA VILLAREAL,SAMAR”. PUWEDE LIWAT IG PM / DM KAN DEKADA VILLA HA FACEBOOK.
SALAMAT NGA DAAN HAN IYO MAHIBUBULIG PARA HAN SUNOD NGA HENERASYON.
1900 -1910 (No data yet)
1911 – 1920 (No data)
1921 – 1930 (No data)
1931 – 1940 (No data)
1941 – 1950 (No data)
1951 – 1960 Few memories of Villa
Rejuvenating Villareal, Samar history as remembered.
Hadto Anay …. 1960’s
Waray pa pantalan hine nga mga panahon. An amon parigu-an dida han kanda Man Binok. Ha kabutnga-an hit pantalan yana, damo na an mga kalusayan, dahunan ngan lato han hadto nga panahon.
An high School, dida han atubang nira Man Binok. West Coast Academy an ngaran hine.
An sapit han kumbento, may hataas nga torre. Nakada an lingganay han singbahan nga nababati ha bug-os nga Villa.
An elementary School dire pa gud damo an classroom. Ha ubos han akasya, may didto dako nga sving. Nakahadlokan ine nga lugar kay may ada kuno umurokoy ha akasya. Nabalhin kuno ito nga mga umurokoy kun nagkakahudlog na an mga dahon. Napakadto hira han Narra dida ha atubang hit Romano residence kay natikang man pag-rampag han dahon. Ambot kun matu-od ine.
SIMBAHAN NI STA. ROSA DE LIMA
Villa an gin ngaranan nga Priesthood Capital of Samar hine nga decada tungod han kadamo han mga nag aram pag padi. Usa nga mga nakahuman hi Monsignor Fred Amistoso. Makusog an mga pag ampo han aton mga tinikangan kon diin nag aghat hin damo nga seminarista. Kun dire ako nag sasayop, amo liwat ine an decada nga an Villa nag selebrar han Centennial (100 years Fiesta Celebration).
Damo an akon pakiana ha mga kalagasan kun gin ano nga nakilala han mga Villahanon an aton higugma-on nga santa, hi Santa Rosa de Lima. Waray gihap ako kasayuri hine kay pati hira waray man gihapon ka estoryahi han ira mga kag-anak.
May usa ako nga napurot nga estorya hi unong han ka Milagrosa ni Sta. Rosa de Lima. Pulong, – an hadto nga mga panahon, masukot mag raid an mga moros ha Villa. Gamit an siberan, nasulong hira ha Villa pag kuha han mga produkto ngan mga bata. Waray nahihimo an mga Villahanon kundi ig hatag nala an ira mga produkto kontra mapugutan han ulo.
Usa ka beses nga sumulong na liwat an mga moros, kumita hira hin usa nga babaye (hi Sta. Rosa de Lima) nga may bitbit nga espada nga naglala-laga dida han igbaw han simbahan. Nahadlok an mga moros ngan tikang hadto waray na hira sumolod ha Villa. Nahi-abutan ko pa an ka-urogan nga panhadlok han mga kag-anak han dire napasaway nga mga anak nga masering «hala aada an moros».
An porma han aton simbahan dako na an gin ibahan. Hine nga panahon, yero an atop ngan yero liwat an bungbong. Sapit han kombento may torre kun diin nakadto an lingganay. Kaupay han view kun masaka ka ngadto hine nga torre. Kita mo an Maqueda Bay, an bug-os nga municipalidad han Villa, an mga bukid ha este ngan weste.
Ha akon pagkahibaro, hi Fr. Luis Llarenas an hinay-hinay nga nagtikang han pag bag-o han porma han aton simbahan tikang han kinasing-kasing nga mga donasyon han mga Villahanon.
KURYENTE OG TUBIG ANYO 1960’s
Nagka-ada tubig an Villa han hadto nga mga panahon. Makusog an toro han gripo. An reservoir nakadto ha may Cambagyo ngan an tubig tikang ha San Andres. Pero nawara gihapon kay kulang an pag-atender.
An Villa namay-ada liwat planta hin kuryente. Hi Man Rodring Geli an nag-aatender hine. Namamay light ha bungto tikang ha pagserum ngada han alas 9 – 11 han gab-i. Nawaray gihapon ine.
MGA SARAKYAN HA VILLA 60’s
– Bus para Tacloban nga hi Pampi an driver. 4 – 6 oras an biyahe tungod han kalsada. Nasakay pa han barge ha may San Juanico kay waray pa man tulay.
– Motor boat (JOEVIC & MAQUEDA STAR) nabiyahi para Catbalogan. Bumiyahi liwat an Joevic ngadto ha Tacloban 4 ka oras an biyahe.
– Biseklita. Mga upat la nga pamilya an may ada hine ha Villa.
– Motorsiklo. Mga duha la nga pamilya an may ada.
– Jeep. Hi Man Gauden Romano an siyahan nga nagbutang hin pamasahiro nga jeep tikang Villa – Kasang-an. Sobra oras liwat an biyahe hine tungod kay lunayan man an kalsada.
– Pumpboat. Mga upat la nga pamilya nga mga labasero an may ada hine.
MUSIKA NGAN HARANA
An Villa la ha bug-os nga Western Samar an nakig balat-bagat han orchestra ha Catbalogan. An LA PLAYA full band orchestra nga gin tindog ni Benito Gerardo ngan hi Nonilon Varela Sr. an puwerte nga natukar kada Patron ngan New Years eve. Regular an rakya han mga Villahanon labi na hin gin kakantahan ni Pepito Varela ngan Victor Ocana. Mag-upay an mga boses nira ngan puno an sarayawan labi na kon love song an gin kakanta.
An trio naman nira Victor Ocana, Vincent Figueroa ngan Ricardo Dasmarinas an napa-upos han sapatos han regular nga cha-cha.
Damo an antigo mag sista nga mga ulitawo ha Villa. Tungod ine han pan HARANA labi na hin summer vacation nga kon diin may mga dayo nga daraga nga nag YCAP ha Villa. Tungod kay dire man ngatanan mag-upay kumanta, gin uupod hi Myling Geli dire ngani hi Tomi Seludo nga parakanta.
Lugaring han maurhi na, umuso an radiopono. Sanglit an iba bag-o na an style. Ha panharana, bitbit na an Radiopono, Plaka ni Eddie Perigrina ngan usa ka galon nga bahalina.
TABO-AN NGAN BUBLANGAN
Hine nga dekada, damu an iba-iba nga klase nga duma an nakada han tabo-an. An mga tawo makurimot pag-tanom basi mahibaligya pag-abot han Dominggo nga adlaw tungod kay amo man an adlaw han tabo. Nakadto pa ha sigad an tabo, natikang ha may eskina ha boulevard (Tayud) na-abot ngadto han kanda Menoy.
Damo nga klase an magtam-is nga saging. May green pa an kolor, may Brown-red, ngan may mahamot nga saging nga matatam-isan.
Didto ka liwat makaka-palit hin pana-on, makupa, mayabas, igot, santol, pinya, katmon, iba, bulad nga natikang ha mga island ha Villa.
Kahuman han tabo, an kaurogan han mga dagko an benta nadiretso ha bublangan. Nakadto pa an bublangan ha may segunda kalye dida hit balay yana nira Inday Garcia. Pag-serum, nangunguli na hira ngadto ha ira mga baryo. May hubog kay daugan, ngan sugad man an mga perdido “nauli kayas an bulsa pikas.”
BASKETBALL
Basketball an ayon nga mulay han mga lalake ha Villa. Han panahon ni Mayor Augusto “Tanting” Cabuenos, kumusog an popularidad hini nga mulay. Kada bakasyones (Summer ug Christmas) han eskuwela, namamay-ada Liga ha Villa.
An basketbolan waray pa atop. May-ada hataas nga monumento ni Rizal ha dapit ha may dagat. Lugaring la kay waray na irong kay kuno gin praktisan pag baranga.
Damo nga team an natindog ngan nahimo nga organisasyon. Nakada an D’Clan, Kinsmen, VYC, TYB, Miramar, Mercado og iba pa nga di ko nahinunumduman. Pati mga edaran na, nagtindog gihapon hin organisasyon sugad han D’Millionaires Club, Adopted Sons and Daughters of Villareal, Teachers Organization og iba pa.
Kada New Years Eve nagkakaurosa ngan nagtitindog hin payag an kada organisasyon didto ha Social Court kun diin may contest han Best Costumes, sarayaw, ngan siyahan nga Mesa han bag-o nga tuig.
Ha New Years Eve liwat gin hahatag an mga premyo han basketball pati na an mga award. An mga nakakuha han MVP (Most Valuable Players) dida hini nga mga panahon amo hira Marion Hilvano (D’Clan), Ruben Gerardo (Kinsmen), Bobby Perpinan (VYC). Di na ako maaram kun hira hino pa an sumunod.
1961 – 1970
1965 – Samar Province was divided into 3 provinces
On June 19, 1965, Republic Act No. 4221 was approved dividing Samar Province into 3 provinces creating the provinces of Northern Samar with Catarman as its capital; Eastern Samar, Borongan as capital; and Western Samar with Catbalogan as its capital.
Subsequently, on June 21, 1969, under Republic Act No. 5650, Western Samar was renamed Samar with Catbalogan still as the capital.
Full text of Republic Act No. 4221.
Republic Act No. 4221 – An Act creating the Provinces of Northern Samar, Eastern Samar, and Western Samar
Section 1. The Province of Samar is hereby divided into three provinces, to be known as Northern Samar, Eastern Samar, and Western Samar.
Section 2. The Province of Northern Samar shall consist of that portion of the present Province of Samar which is comprised of the municipalities of Allen, Bobon, Capul, Catarman, Catubig, Gamay, Laoang, Lapinig, Las Navas, Lavezares, Mondragon, Palapag, Pambujan, San Antonio, San Isidro, San Jose, and San Roque.
Section 3. The Province of Eastern Samar shall consist of that portion of the present Province of Samar which is comprised of the municipalities of Arteche, Balangiga, Balangkayan, Borongan, Can-avid, Dolores, General MacArthur, Geporlos, Guiuan, Hernani, Jipapad, Lawa-an, Llorente, Maslog, Maydolong, Mercedes, Oras, Quinapundan, Salcedo, San Julian, San Policarpio, Sulat and Taft.
Section 4. The Province of Western Samar shall consist of that portion of the present Province of Samar which is comprised of the municipalities of Basey, Calbiga, Catbalogan, Daram, Gandara, Sta. Margarita, Hinabangan, Jiabong, Marabut, Motiong, Pinabacdao, Sta. Rita, Talalora, Tarangan, Villareal, Wright, Zummarraga, Matuginao, San Jose de Buan, San Sebastian, Almagro and Sto. Niño.
Section 5. The capital of Northern Samar shall be Catarman; that of Eastern Samar, Borongan; and that of Western Samar, Catbalogan.
Section 6. Except as hereinafter provided, all provisions of law now or hereafter applicable to regular provinces shall be applicable to the Provinces of Northern Samar, Eastern Samar, and Western Samar.
Section 7. The division of the Province of Samar as provided in this Act, shall become effective if a majority of the qualified voters of the said province shall vote in favor of such division in a plebiscite to be held simultaneously with the general elections of November, nineteen hundred and sixty-five, under the supervision of the Commission on Elections: provided, that the new provinces shall thereafter be organized immediately upon the election of their respective first officials in the general elections of November, nineteen hundred and sixty-seven.
Section 8. The present congressional districts are hereby maintained until a reappointment under the provisions of the Constitution is approved: provided, that the City of Calbayog shall form part of the representative district of the Province of Western Samar.
Section 9. Upon the organization of the new provinces, the obligations, funds, assets and other properties of the present Province of Samar shall be divided equally among the Provinces of Northern Samar, Eastern Samar, and Western Samar by the President of the Philippines upon the recommendation of the Auditor General.
Section 10. This Act shall take effect upon its approval.
Approved: June 19, 1965
1971 -1980 (Kamo pag-estorya)
1972 – MARTIAL LAW
“Gulpe de gulat” an nahinabo han aton nasyon han tinikangan hine nga decada. Baga hin umagi ha bug-os nga Pilipinas an lima nga Yolanda han ig declarar an Martial Law, September 21, 1972.
Nag mingaw an Pilipinas. Mga eskuwelahan tikang Elementary ngadto ha University nag serra. TV, radio ngan mga diyaryo kontrolado han gobyerno. An basic rights han mga tawo sugad han free speech gin podngan. Magyakan ka kontra gobyerno stockage han military an imo dadangatan. Damo nga mga kag-anak an nag ngoy-ngoy kay an ira anak gin purot han sundalo. Sugad man han iba nga mga kontra partido han gobyerno nga mga national politicians, presohan an nahimutangan.
Nautod an rakya ha Villa. Alas nueve han gab-i waray na tawo ha kakalsadahan kay may curfew man. May mga Villahanon nga ungod an pag ugop han katadungan han kada tagsa nga tawo an nag pabukid ngan gin kondenar an diktadura nga pan gobyernohan. May mga anak han aton bungto nga nag kawara tungod han pag kontra han bag-o nga Sistema. Ultimo an ira patay nga lawas waray na makabalik ha Villa.
Pag abre otro han mga eskuwelahan , nag pa Manila na ako. Waray na ako kasayuri han iba nga nanhitabo ha Villa sanglet kamo naman an pag estorya.
1981 – 1990 (kamo naman pag-estorya)
1991 – 2000
1993 – Ambush in Villareal, Samar
A poem (taken from Budyong Han Samar) dedicated by a daughter to her parents who lost their lives in an ambush in Villa.
A Bullet’s Noble Fate
Does a bullet want to know
for whom it will serve
its sole purpose for being?
Does a hi-powered gun ever paint the face
of the one whom its cold nozzle
would defiantly ruin?
Does man ever hope to know
the name of each bullet
that would carve its heart
and end its reason for being?
Does the aggressor
finally connect the points
when mind yields control
over sense and reason?
Would Jose Ma. Sison, in the Netherlands, care
that rebels in the outskirts
of an island called Samar,
unilaterally wage war
against civilians
caught in the crossroads…
of political strife?
Would Ma. Corazon C. Aquino deplore
such failure of democracy –
when the right of ordinary man to live
is denied beyond repair,
along a lonely and obscure road;
no celebrations or monuments-
their anguish forever etched,
in the highest ethers?
Does Fidel V. Ramos understand
that even a strong armed forces,
and sharp military strategy,
cannot defend the ordinary Filipino,
from a heinous crime of wanton bloodbath
waged upon the armless masses?
These thoughts too sublime for me:
for I am but a simple bullet,
along with hundreds of other bullet-friends,
fortuitously meeting our noblest clients;
Do I know their names?
Who? Nenita? Jose?
Jose, an ordinary municipal budget officer,
helping found the municipal high school;
passionately building in a local water utility service;
competently teaching all math subjects in high school;
early on, simply serving as councilor;
Yet, consistently indifferent
to flaunting name or service
even in founding documents;
He would simply say,
“The Lord gives one a privilege to share.”
Ma. Nenita, a Cum Laude;
of St. Paul’s College, Tacloban.
Would Imelda Romualdez (later Marcos)
ever remember Nenita?
a college-mate, then working with Imelda
on some college projects?
Three long decades as fifth grade teacher,
of sublime Villareal Elementary School, in Samar;
Indifferent to the limelight of career:
School Principal or Supervisor?
No. She would simply say,
“I would like to help the poorest
and the slowest ones:
they who are in the last section
of the fifth grade classes;
so that they will soon move on,
to sixth grade and then graduate.”
I am a simple and ordinary bullet,
yet my masters are invincible with me.
Am I at war in land or sea?
But I see no bullets from the enemy line before me!
There is only one white vehicle
Slowly inching its way
along this valley of darkness,
like a deer trapped for the skilled hunter’s slay.
Why are we here? What are we fighting for?
I am a silver bullet,
and on this day May 13, 1993,
I reach out to behold Nenita’s heart;
my bullet-friends find Jose’s head and neck,
and more of them bedeck
Nenita’s body so frail and weak;
There is an instant party!
Music at its melodious peak;
I am drenched in red wine…
Red wine carelessly pouring out
from broken glasses…
into many icy cups of tears…
No, I can’t stop them! Not a bit!
I see Jose sheltering Nenita painstakingly,
but there are hundreds more of us –
bullets flying from all comers
of the lone white carriage!
I hear Nenita and Jose
As they step into the doorstill beyond,
softly uttering no better words,
but simply-
“Lord… Lord… Lord…”
Does the Intemational Red Cross
come to bring in more bottles of red wine?
Does Jose Ma. Sison wish to know
the name of each bullet and burning nozzle?
on such daunting day?
Does Corazon C. Aquino behold
the white dove in the white carriage,
its wings now drenched in red wine?
Does Fidel V. Ramos light a cigar
for a war waged, but with no enemy line?
Does Imelda Romualdez-Marcos remember…?
The local radio stations
Suddenly becoming busy,
airing the newsflash for the week;
Townfolks fearfully hushed,
Cloistered around the barber shop,
lounging in front of the sari-sari stores;
And those in Villareal
with faces like walking graves,
closing the windows of their homes…
then in silence each one weeps…
“The leader is executed!”
“It is a mistaken ambush!”
Oh, that has become my master’s fate!
While Nenita & Jose, and more-
they have become
the unsuspecting objects
of a fatal mistake?
I am an ordinary silver bullet,
But isn’t it my noble fate
to be with Nenita & Jose
along a lonely obscure road,
in a dark valley of Villareal,
on May 13, 1993-
Oh, such a fateful date?
For Mother and Father, who lived such selfless lives.
Edel Mary
2001 -2010 (kamo pag-estorya)
2011 – 2020 (Kamo pag-estorya)
2021 – 2030